תקציר | ملخّص
שדרת ג'מאל באשא חוצה את יפו ומנקזת אליה רחובות ראשיים וחשובים. ומחברת שכונות חדשות שהתפתחו בסביבה כמו נווה צדק ומנשייה, אל יפו המשגשגת והמתפתחת כלכלית, תעשייתית ומסחרית (בר-און, 2008). לאחר שנסללה הרכבת לירושלים, שמאז ומתמיד הייתה מגנט תיירותי ודתי וסמל להתקדמות מודרנית, יפו הפכה לתחנת ביניים בדרך לירושלים שהביאה יותר אנשים לעיר, בנוסף לקרבתה לים (בר-און, 2008). אחרי שיפו הפכה להיות מגנט תיירותי מסחרי, התפתח אצל האנשים רצון למקומות פנאי, כמו בתי קולנוע, ספריות, מוקדי תרבות והתכנסויות קהילתיות, משרדי מפלגות. השדרה הצליחה לחבר מוקדים אלה ויצרה מרחב פנאי רציף שאינו מפוזר, והייתה חשובה ומשכה אנשים ומבקרים מדמוגרפיות מגוונות (בר-און, 2008). כך התפתחה השדרה בצורה מובנית עד נקודת השבר שסביבה בנינו את המחקר. השדרה שירתה את המלחמות שחלו שבין השנים 1936-1948. ומשם פחת הרצון לביקור השדרה. אחרי תקופת המרד של שנת 1936, השדרה נשארה חשובה אבל הפנים שלה נחלשו, היא לא נשארה פורייה כמו בעבר. בגלל היעדר קשר ישיר בין התרחשויות בשדרה למוקדי העניין. היום חלק מהאטרקציות לא מתפקדות כיום כמו שתיפקדו בעבר, וזה התבטא גם בהיעדר משיכה תיירותית. מאז, התפתחה השדרה באופן שונה, נתגלו טכנולוגיות בניה חדשות בסגנונות ולמטרות דיור שונים, מה שייצר דיכוטומיה קיצונית בין המרקמים. קראנו את אופי התפתחות זה בתור "סתימת חורים" בין המבנים השייכים לטיפולוגיה ספציפית של התקופה הנבחרת- עד שנת 1936, לבין המבנים שהתווספו לאחר מכן.
تمتدّ جادة جمال باشا من أول إلى يافا إلى آخرها، وتصبُّ فيها كلّ الشوارع الرئيسيّة والهامّة في المدينة، كما أنّها تربطت الأحياء الجديدة التي تطوّرت في المنطقة، مثل نڤي تسيدك والمنشيّة، بيافا المزدهرة والمتطوّرة اقتصاديًا وصناعيًا وتجاريًا (بار أون، 2008). عد شقّ سكّة الحديد من يافا إلى القدس ، التي كانت طيلة الوقت مكانًا سياحيًا ودينيًا جاذبًا ورمزًا للتقدّم الحداثيّ، تحوّلت يافا إلى محطة في الطريق إلى القدس ما جلب الكثير من الناس إلى المدينة، بالإضافة إلى قربها للبحر (بار أون، 2008). بعد تحوّل يافا إلى مكان جذب سياحيّ وتجاريّ، تطوّرت عند الناس رغبة في وجود الأماكن الترفيهيّة، مثل دور السينما، والمكتبات، والمراكز الثقافيّة والملتقيات الجماهيريّة، ومكاتب الأحزاب. نجحت جادة جمال باشا بالربط بين كلّ هذه المراكز وشكّلت حيّز ترفيه متواصل وغير مبعثّر، وكانت ذات أهميّة خاصّة، وجذبت إليها أشخاصًا وزوّارًا من خلفيات ديمغرافيّة متنوّعة (بار أون، 2008). هكذا، تطوّرت الجادة بشكل منظّم حتّى نقطة الانكسار التي بنينا حولها هذا البحث، والتي بعدها تغبّر دور الجادة إذ أصبحت تخدم الحروب، التي حدثت بين السنوات 1936-1948، ما أدّى إلى تقليل الرغبة في زيارتها. بعد فترة ثورة 1936، بقيت للجادة أهميتها لكن بدرجة أقل. بسبب النقص في العلاقة المباشرة بين الأحداث في الجادة لمراكز الاهتمام. لم يعد جزء من أماكن الجذب في الجادة فعّالة مثلما كانت فيما مضى، وينعكس هذا الأمر في عدم وجود جذب الجادة للسياحة. تطوّرت الجادة، منذ نقطة الانكسار، بشكل مختلف، إذ اكتشفت تكنولوجيات إنشائيّة ذات طُرُز وأساليب مغايرة، ولأهداف إسكان مختلفة، ما أنتج انقسامًا ثنائيًّا متطرّفًا بين الأنسجة المعماريّة في الحيّز. قمنا بقراءة طابع التطوّر هذا على أنّه "سدّ ثقوب" بين المباني التي تنتمي لنموذج معيّن مرتبط بالفترة المختار بحثها- حتى سنة 1936، وبين المباني التي أضيفت ما بعد ذلك.
לחזרה לארכיון אדריכלות ערבית | للعودة إلى أرشيف العمارة العربيّة
